مباحث انسان و عزت نفس

سبک فرزندپروری و عزت نفس کودک(بخش دوم)

نرگس ممبینی
کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی

مهم‏‌ترین و تأثیرگذارترین عامل در رشد شخصیت کودک، محیط خانه و تعامل کودک با افراد خانواده است. والدین از جنبه‏‌های مختلفی بر کودک خود تأثیر می‏‌گذارند. عزت نفس جزئی از خودپنداره فرد است که شامل جنبه‏‌های شناختی، رفتاری و عاطفی می‌باشد و عبارت است از درجه تصویب، تأیید و ارزشی که یک انسان نسبت به خود احساس می‌کند. پژوهش‏‌های انجام شده در زمینه عزت نفس نشان داده‏‌اند که عزت‌نفس در تعامل با دیگران به خصوص افراد مهم زندگی و به ویژه والدین در دوران کودکی ایجاد می‏‌شود.
روانشناسان رشد همواره به چگونگی تأثیر روش‏‌های تربیت والدین بر رشد کودک علاقه‏‌مند بوده‏‌اند. یکی از مهم‏‌ترین مباحث در این حوزه، فرزندپروری است. فرزندپروری، فعالیت پیچیده‏‌ای شامل روش‏‌ها و رفتارهای ویژه‏‌ای است که به طور مجزا یا در تعامل با یکدیگر بر رشد کودک تأثیر می‌گذارند. در این یادداشت به بررسی تأثیر سه سبک فرزندپروری مقتدرانه، سهل‏‌گیرانه و مستبدانه بر عزت‌نفس کودکان می‏‌پردازیم. ابتدا به صورت مختصر سبک‏‌ها را شرح می‏‌دهیم: در سبک تربیتی مقتدرانه والدین رابطه گرم و صمیمی با فرزندان خود دارند. آن‏‌ها ضمن کنترل منطقی فرزندان، توقعات منطقی و عاقلانه دارند. احساس و عقیده کودک را در امور مختلف جویا می‏‌شوند و در برابر اعمال او واکنش مناسب نشان می‏‌دهند. در سبک فرزندپروری سهل‏‌گیرانه والدین فرزندان خود را کنترل نمی‌کنند و از آن‏‌ها توقعی ندارند، در امور خانه نظم و ترتیب حاکم نیست. والدین در تشویق و تنبیه فرزند خود جدی نیستند و از آن‏‌ها توقع رفتار عاقلانه ندارند. آن‏‌ها به فرزندان خود استقلال و اتکا به نفس را یاد نمی‌دهند. در سبک فرزندپروری مستبدانه والدین بیشتر بر اعمال قدرت و انضباط اجباری تأکید دارند و با فرزندان خود کمتر گرم و صمیمی رفتار می‌کنند. آن‏‌ها به فرزندان‏‌شان اجازه مخالفت با تصمیمات و قواعد خود را نمی‌دهند. هر یک از سبک‏‌های فرزندپروری به طور جداگانه می‌توانند پیامدهای متفاوتی برای افراد به دنبال داشته باشند. نتایج پژوهش‏‌ها نشان می‌دهند که شیوه فرزندپروری مقتدرانه سبب افزایش عزت نفس کودکان و نوجوانان می‌شود. در خانواده‏‌هایی که والدین با روش تربیتی مقتدرانه با فرزندان خود ارتباط دارند، افراد خانواده به صورت دوستانه به اظهار نظرهای خود می‌پردازند و دیگر اعضای خانواده نیز به گفته‏‌های آن‏‌ها گوش فرا می‌دهند و این احساس ابراز وجود کردن و شنیده شدن، زمینه‏‌های ایجاد عزت نفس سالم را در تک تک افراد خانواده مهیا می‌کند. در سبک فرزندپروری مستبدانه والدین برای تحقق اهداف تربیتی خود، به تنبیه کردن و فشار وارد آوردن به کودک متوسل می‌شوند و ارتباط کلامی خیلی کمی با کودک و نوجوان خود دارند. این فرزندان عمدتاً گوشه‏‌گیر و مضطرب هستند و با خصومت واکنش نشان می‌دهند. فرزندانی که در خانواده‏‌های مستبد رشد می‌کنند از کمبود عزت نفس رنج می‌برند. در خانواده‏‌های با سبک فرزندپروری سهل‏‌گیرانه، والدین گاهی مهربان هستند و نظم، ترتیب و قانون اندکی در محیط خانه بر افراد خانواده حاکم است. فرزندان در چنین خانواده‏‌هایی به علت هرج و مرج، دچار نوعی تزلزل روحی می‌شوند و آن‏‌ها نسبت به همدیگر و حتی در مقابل عملکرد خود احساس مسئولیت نمی‌کنند. افراد در این نوع خانواده، از عزت نفس پایینی در مواجهه با موارد بیرونی برخوردارند و همچنین در مقابل فشارهای روانی دچار مشکل می‌شوند.

این یادداشت ادامه دارد…

عنوان بخش پیشین (اول): عزت نفس در کودک.