مخاطب ‌ شناسی لازمه تعلیم و تربیت اثربخش

علی اصغر فانی

سازمان تعلیم و تربیت رسمی با ماموریت رشد و ارتقای سطح تربیتی فرزندان، تربیت اجتماعی و سیاسی و همچنین تامین زیرساخت منابع انسانی، تربیت اعتقادی، زیباشناختی و علمی و بدنی تاسیس شده است. آموزش و پرورش در 170 سالی که از تشکیل آن می‌گذرد – صرف‌نظر از میزان توفیق آن- کم و بیش ماموریت فوق را دنبال کرده است. اگر اثربخشی را شاخصی برای میزان رسیدن به هدف تعریف کنیم، باید بگوییم اثربخشی این سازمان پهن‌پیکر به عواملی از قبیل شناخت صحیح مخاطب، استفاده از روش‌های مناسب، هدف‌گذاری هوشمندانه، تعادل در برنامه درسی و محتوای آموزشی، مربیان توانمند و با انگیزه و… بستگی دارد. در این یادداشت به دو عامل «مخاطب‌شناسی» و «معلمان» اشاره‌ای خواهیم داشت. اگر سازمان بزرگ آموزش و پرورش مخاطبین خود (دانش‌آموزان) را نشناسد و معلمین از توان و انگیزه لازم برای مواجه شدن با دانش‌آموزان برخوردار نباشند، راه به جایی نخواهیم برد.
نسل‌شناسی: گروهی از افراد یک جامعه را که هم‌سن هستند و چالش‌های مشابه، هیجان‌ها و شادی مشابهی را به اشتراک می‌گذارند را نسل می‌نامیم.
بر مبنای سال تولد افراد، می‌توان نسل‌ها را به طبقات زیر تقسیم کرد:
1- نسل خاموش: متولدین 1324 به قبل: این نسل سنت‌گرا معتقد به تقدیر و سرنوشت، ناکام و محتاط، غیرماجراجو و گوشه‌گیر است.
2- نسل انفجار جمعیت: متولدین (1347-1325): این نسل کاملا رقابتی برای خود اهداف افراطی تعیین می‌کنند و تلاش می‌کنند به آن برسند، سختکوش و ارزش‌های کاری‌شان بر زندگی شخصی غلبه دارد.
3- نسل X : متولدین (1355-1348) تعادل بین کار و زندگی/ حفظ تعادل کار و زندگی، سخت‌کوشی، توجه به زندگی شخصی خانواده شاد.
4- نسل Y: متولدین (1372-1356) خوش‌بین، اجتماعی، دارای عزت نفس، در دوران تکنولوژی و عصر رایانه. 

5- نسل Z : (1389-1373) مهربان، دلسوز، روشنفکر، شوخ طبع، چند کار را همزمان انجام می‌دهند.
و نسل آلفا (1405-1390): همزمان با حضور آی‌پد، اینستاگرام و انواع اپلیکیشن متولد شدند.
به انتخاب خود، اهمیت زیادی می‌دهند. به دلیل بازی‌های دیجیتالی، مهارت‌های بصری و توانایی‌های شناختی بالایی و هماهنگی دست و چشم آنها بالا است.
ویژگی‌های نسل آلفا:
– بدن‌گرا بوده، پرهیجان، مشتاق‌اند که سوالات خود را مطرح کنند.
– استراتژیک فکر می‌کنند.
– خلاق هستند.
– درک فناورانه عمیقی دارند.
– از تفکر قیاسی برای نتیجه‌گیری استفاده می‌کنند.
سخن با اولیا: نسل آلفا با هنجارهای خاص خودش در راه است. امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند: فرزندان خود را برای دوره زمانی خودشان تربیت کنید. اولیا تلاش کنند ضمن درک حالات فرزندان نسبت به اتخاذ رویه‌ها و روش‌ صحیح با فرزندان در تعامل باشند.
سخن با آموزش و پرورش: وزارت آموزش و پرورش تلاش کند خود را برای مواجهه با نسل آلفا آماده کند. هنجارها، ارزش‌ها، روش‌ها و رویه‌ها، اهداف، چینش مبلمان کلاس، ارزشیابی، برنامه درسی و… باید از نو تعریف شود. غفلت از این آینده‌نگری خسارات جبران‌ناپذیری به آموزش و پرورش وارد خواهد کرد.
همکاران فرهنگی عزیز در برنامه درسی، طرح درس، روش‌های ارزشیابی، روش‌های تعامل با دانش‌آموزان، شخصی‌سازی برنامه‌ها، تسلط بر فناوری که زبان نسل آلفاست، یادگیری تعاملی، نفوذ اجتماعی، مهارت‌های رهبری، خلاقیت، ایده‌پردازی و… خود را آماده کنند.

منبع: روزنامه اعتماد 12 شهریور 1402 خورشیدی