روایتی از سرگذشت یکی از نهادهای مدنی ایران

محمود فاضلی

«تاریخ» مبتنی بر داده‌ها و اطلاعات و اسناد و مکاتبات افراد و شخصیت‌هایی است که در جریان حوادث و رخدادهای مقطع خاصی از زمان، مستقیم و غیرمستقیم حضور داشته‌اند. یکی از منابع پژوهش‌های تاریخی و تحقیقی عبارت از همین داده‌ها و اطلاعات شفاهی و اسناد و مدارک کتبی است که می‌تواند در تایید مطالب گردآوری شده نقش مکمل را داشته باشد. در قرون متمادی، علوم اجتماعی و تاریخی بیش از پیش به اهمیت خاطرات پی‌برده و به استفاده از آن پرداخته‌اند. در بسیاری از کشورها برای بهره‌گیری و استفاده از خاطرات افراد موثر و مطلع از رخدادها که هر یک از آنان در زمان خود منشا اثر و عهده‌دار سمتی بوده‌اند، مراکزی به وجود آمده است.
در ایران تا پیش از 22 بهمن 57، به‌دلیل وجود نظام استبدادی وابسته و حاکمیت فضایی که جز قرائت رژیم از رویدادها را تحمل نمی‌کرد، تهیه و تدوین کتاب‌ها و مقالاتی به‌ صورت خاطرات کم‌شمار بود. با رخداد انقلاب اسلامی، در این عرصه گشوده شد و به‌تدریج انتشار کتاب‌ها و مقالات در این موضوع پرشمار و افزون‌تر شد. با توجه به اینکه شمار قابل‌توجهی از دست‌اندرکاران رژیم گذشته از کشور خارج شده بودند، موسساتی در خارج از کشور به انتشار خاطرات، گفت‌وگو و ثبت تاریخ شفاهی پرداختند. در ایران نیز افرادی شخصا و با امکانات شخصی و با توجه به علایق فکری و اجتماعی خود در این راه گام برداشته و به موازات تلاش آنان موسساتی نیز به وجود آمد که با امکانات بیشتر به این مهم پرداخته و به ‌میزان استقلال و بی‌طرفی خود خدمات ارزشمندی به جامعه ارایه کردند.
باتوجه به فعالیت‌های انجمن اسلامی مهندسین در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و… نقش موثر آن انجمن در تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه در شرایط استبداد و اختناق رژیم گذشته و در همین ارتباط به ‌دلیل عدم وجود تحقیق مستقل و گسترده درباره انجمن، در این تحقیق سعی بر آن بوده تا با ارایه داده‌ها و شرح موقعیت و نقش این نهاد و عملکردهای آن در خلال سال‌های 1357-1336 گونه‌ای از چالش‌های فکری و سیاسی آن دوران شرح داده شده است. 
انجمن اسلامی مهندسین در پایان شصت و چهارمین سالگرد فعالیت خود با انتشار کتاب «انجمن اسلامی مهندسین» روایتی از سرگذشت یکی از نهادهای مدنی ایران در سده اخیر گزارشی از تلاش‌ها و فعالیت‌ها و خدمات دینی، فرهنگی و اجتماعی انجمن را در طول این مدت تقدیم هموطنان کرده است. بنیانگذاران انجمن اسلامی همواره خواهان تحول و اصلاحات دینی، فرهنگی و اجتماعی بودند. مهندس مهدی بازرگان و سایر بنیانگذاران انجمن از اساتید برجسته دانشگاه یا مهندسان فعال و شخصیت‌های بارز اجتماعی به‌شمار می‌رفتند. آنان به‌رغم شرایط نامساعد برای ایجاد تشکل‌های مستقل مدنی و فضای خفقانی که پس از کودتای مرداد 1332 بر جامعه ایران حاکم بود، به تلاش خود برای پاسخگویی به احتیاج روز جامعه ایران ادامه دادند و به ایراد سخنرانی‌ها و انتشار کتاب‌های متعددی در این باره پرداختند.  به ‌باور نویسنده، انجمن اسلامی مهندسین در طول فعالیت‌های خود اهدافی همچون «تمرین و تشویق کار جمعی و انجام فعالیت‌های مثبت دینی، فرهنگی و آموزشی، معرفی اسلام مولد و پویا مبتنی بر قرآن، سیره پیامبر، ایستادگی در برابر موج تجدیدطلبی سطحی و بی‌ریشه و تقلید کورکورانه از ظواهر زندگی غربی و غرق شدن در زندگی مصرفی، مبارزه با فساد دستگاه حاکمه و دفاع از عناصری که هویت ایرانی مسلمان را قوام می‌بخشد» دنبال کرده است. انجمن اسلامی مهندسین از ابتدای فعالیت خود در چارچوب همین اهداف حرکت کرد و تا 22 بهمن 57 به فعالیت خود ادامه داد. اعضای انجمن در کنار سایر گروه‌های سیاسی و دینی دیگر در جریان انقلاب به ایفای نقش پرداختند.
بنیانگذاران «انجمن» در تحقق اهداف خود پر تلاش و موفق بودند، زیرا خود را به عنوان «مسلمان روشنفکر» بیش از «سایرین محتاج و موظف به ‌تربیت، تقویت و تجمع و همکاری‌های اجتماعی» می‌دیدند. از این رو اصول و ارزش‌های مذکور را در اساسنامه انجمن در سرلوحه اهداف خود قرار دادند و تا پایان عمر برای تحقق آن کوشیدند.
کتاب جدید «انجمن اسلامی مهندسین» نوشته خانم نرگس کلاکی توسط انتشارات کویر در 302 صفحه و چهار بخش «اوضاع سیاسی-اجتماعی ایران از شهریور 1320 تا 1332»، «پس از کودتای 28 مرداد 1332 تا رویدادهای سال‌های 1342- 1339»، «شکل‌گیری، دلایل و مراحل اولیه تاسیس انجمن اسلامی مهندسین» و «گستره فعالیت‌های انجمن اسلامی مهندسین» دراختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

منبع: روزنامه اعتماد 12 آبان 1401 خورشیدی