محبوب در غرب، منفور در شرق

میخاییل گورباچف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی درگذشت

میخاییل گورباچف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی روز سه‌شنبه در حالی در ۹۱ سالگی درگذشت که از او به عنوان یکی از تاثیرگذارترین رهبران جهان در نیمه دوم قرن گذشته یاد می‌شود. طرفداران غرب کارنامه گورباچف و نقش او در اتفاقات مربوط به استقلال جمهوری‌ها از اتحاد جماهیر شوروی را ستایش می‌کنند، اما از نگاه طرفداران شرق او یک چهره منفور است. درگذشت میخاییل گورباچف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی، واکنش‌های جهانی را به دنبال داشت و از جمله جو بایدن، رییس‌جمهوری ایالات متحده، او را «رهبری نادر» نامید که «جهان را امن‌تر ساخت.» گورباچف شامگاه سه‌شنبه پس از یک دوره بیماری سخت و مزمن در ۹۱ سالگی در مسکو درگذشت. او که در سال‌های ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۱ قدرت را در دست داشت با اصلاحات خود تلاش کرد فضای باز سیاسی در اتحاد جماهیر شوروی بیاورد، روابط مسکو با واشنگتن را بهبود ببخشد و مانع مداخله ارتش شوروی در انقلاب‌های کشورهای اروپای شرقی بشود. جو بایدن در بیانیه‌ای گفت که گورباچف آینده‌ای متفاوت را تصور کرده بود و شجاعت آن را داشت که برای دستیابی به چنین آینده‌ای موقعیت خود را به خطر بیندازد. رییس‌جمهوری ایالات متحده افزود: «نتیجه [چنین اقداماتی] یک جهان امن‌تر و آزادی بیشتر برای میلیون‌ها نفر بود.» میخاییل گورباچف تقریبا تمام دو دهه آخر عمر خود را در حاشیه سیاست گذراند و پس از اقدام روسیه در انضمام شبه‌جزیره کریمه به خاک خود در سال ۲۰۱۴ و نیز حمله نظامی این کشور به اوکراین، به‌طور متناوب از کرملین و کاخ سفید درخواست می‌کرد که روابط خود را بهبود ببخشند. ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه، نهایت تاثر خود را از درگذشت او اعلام کرد. سخنگوی پوتین به خبرگزاری اینترفکس گفت که او «تلگرام تسلیتی برای خانواده و دوستانش خواهد فرستاد.» آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد نیز از گورباچف به عنوان سیاستمداری نام برد که مسیر تاریخ را تغییر داد و گفت که «او بیش از هر فرد دیگری تلاش کرد تا جنگ سرد به پایانی صلح‌آمیز بینجامد.» بوریس جانسون، نخست وزیر بریتانیا اظهار داشت: «من همواره شهامت و درستی او برای پایان دادن به جنگ سرد را ستایش می‌کنم… در زمانه‌ای که پوتین به اوکراین تجاوز نظامی کرده، تعهد نامتزلزل او به باز کردن جامعه شوروی الگویی برای همه ما خواهد ماند.» همچنین اورسولا فون در لاین، رییس کمیسیون اتحادیه اروپا، از گورباچف به عنوان «یک رهبر قابل اعتماد و مورد احترام» یاد کرد و اظهار داشت: «او نقشی حیاتی در پایان یافتن جنگ سرد و فرو انداختن پرده آهنین ایفا کرد. او راه را برای اروپای آزاد گشود… این میراثی است که ما فراموش نخواهیم کرد.» وزارت خارجه چین هم در واکنش به مرگ میخاییل گورباچف از نقش او در بهبود روابط مسکو و پکن تجلیل کرد. برای بسیاری از مردم روسیه میخاییل گورباچف به دلیل تبعات اصلاحاتی که آغاز کرد، چهره محبوبی نبود. نتیجه یک نظرسنجی در سال ۲۰۲۱ نشان می‌داد که بیش از ۷۰ درصد مردم روسیه بر این باور هستند که کشورشان در دوره زمامداری میخاییل گورباچف در مسیری منفی حرکت کرد.یورونیوز می‌نویسد: نتیجه یک نظرسنجی دیگر هم پیش‌تر نشان داده بود که میخاییل گورباچف نزد روس‌ها کمترین محبوبیت را در مقایسه با دیگر رهبران یک قرن اخیر در این کشور داشت. ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه درگذشت میخاییل گورباچف را «عمیقا» تسلیت گفته هرچند برخلاف رهبران کشورهای غربی اشاره‌ای به کارنامه و میراث سیاسی آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی سابق نکرده است. از سوی دیگر دولت اوکراین با وجود انتقادهای میخاییل گورباچف از ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری کنونی روسیه، حمایت آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی سابق از الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴ را از یاد نبرده است. میخاییل گورباچف به همین دلیل از سال ۲۰۱۶ دیگر اجازه ورود به اوکراین را نداشت. این در حالی است که یکی از حساس‌ترین لحظات حیات سیاسی میخاییل گورباچف در آگوست سال ۱۹۹۱ در شبه‌جزیره کریمه رقم خورد. او که برای گذراندن تعطیلات به کریمه رفته بود با کودتای گروهی از رهبران ارشد اتحاد جماهیر شوروی سابق روبه‌رو شد. میخاییل گورباچف چند روز پس از آنکه اجازه خروج از اقامتگاهش در شبه‌جزیره کریمه را نداشت به دنبال شکست کودتا به مسکو بازگشت. شماری از شهروندان کشورهای حوزه دریای بالتیک از جمله لتونی و لیتوانی میخاییل گورباچف را با رویدادهای سال ۱۹۹۱ و تلاش خود برای استقلال به یاد می‌آورند. به عنوان مثال روزنامه «لاتویجاس آویزه» (Latvijas Avīze) در لتونی میخاییل گورباچف را به عنوان «جنایتکاری» که در راس «امپراتوری شر» قرار داشت، نکوهش کرده است. شماری از رسانه‌های لیتوانی نیز به نقش رهبر اتحاد جماهیر شوروی سابق در رویدادهای ژانویه سال ۱۹۹۱ اشاره کرده‌اند. 6 شهروند لیتوانی ابتدای سال جاری میلادی از میخاییل گورباچف به دلیل کشتار تظاهرکنندگان در ویلنیوس و ارتکاب «جنایت جنگی» شکایت کرده بودند. نقش او در سرکوب تظاهرکنندگان در لتونی، استونی و لیتوانی در سال ۱۹۹۱ پرونده‌ای مفتوح در افکار عمومی کشورهای حوزه دریای بالتیک بود.

منبع: روزنامه اعتماد 10 شهریور 1401 خورشیدی