بحران سیاسی در سرزمین مادری «بهار عربی»

آرمین  منتظری

رییس‌جمهور تونس روز گذشته پارلمان این کشور را منحل کرده و هاشم المشیشی، نخست وزیر این کشور را از مقامش خلع کرد. رقبای سیاسی قیس سعید این اقدام خود را محکوم کرده و حمله به دموکراسی توصیف کردند اما حامیان سعید به خیابان‌ها ریخته، جشن گرفته و از این اقدام او استقبال کردند.

قیس سعید روز یکشنبه پس از اینکه اعتراضات گسترده و خشونت‌باری در برخی شهرهای تونس در واکنش به مدیریت دولت این کشور در خصوص کرونا و اقتصاد صورت گرفت، اعلام کرد که خودش شخصا با کمک نخست وزیر جدید تونس مسوولیت اجرای کشور را در دست خواهد گرفت. این بزرگ‌ترین چالش قانون اساسی تونس از سال 2014 است. قانونی که در آن قدرت رییس‌جمهور، نخست‌وزیر و پارلمان از یکدیگر تفکیک شده بود. قیس سعید اما در نطقی تلویزیونی گفته است: «بسیاری از مردم از ریاکاری، خیانت و بدعهدی و سرقت حقوق‌شان ناراحت هستند. من به همه آنهایی که سلاح به دست می‌گیرند و همه آنهایی شلیک می‌کنند، هشدار می‌دهم که نیروهای ارتش پاسخ‌شان را با گلوله خواهند داد». قیس سعید همچنین مصونیت قضایی اعضای پارلمان تونس را لغو کرده و اعلام کرد که اقدامات کاملا براساس قانون اساسی تونس است.
نطق سعید پس از یک جلسه اضطراری در کاخ ریاست‌جمهوری انجام شد. قبل از این جلسه هزاران تونسی در برخی شهرهای این کشور به خیابان‌ها ریختند و خشم خود را نسبت به عملکرد حزب النهضه که بیشترین کرسی‌های پارلمان این کشور را در اختیار دارد، ابراز کردند. راشد غنوچی، رییس پارلمان تونس سعید را متهم کرد که علیه انقلاب تونس و قانون اساسی این کشور دست به کودتا زده است. غنوچی که ریاست حزب النهضه را نیز برعهده دارد در گفت‌وگویی با خبرگزاری رویترز گفته است: «ما همچنان معتقدیم که قانون اساسی باید رعایت شود و حامیان النهضه و مردم تونس همچنان از انقلاب تونس دفاع خواهند کرد.» حزب النهضه نیز در بیانیه‌ای رسمی اقدامات رییس‌جمهوری تونس را محکوم کرده و آن را کودتایی دولتی علیه انقلاب تونس توصیف کرد. حزب النهضه در بیانیه‌ای که در صفحه فیس‌بوک خود منتشر کرد، نوشت: «آنچه قیس سعید در حال انجام آن است یک کودتای دولتی علیه انقلاب، قانون اساسی است و اعضای حزب النهضه و مردم تونس از انقلاب دفاع خواهند کرد.»

اختلافات  در  ساختار  سیاسی تونس
بیش از یک ‌سال است که قیس سعید به عنوان رییس‌جمهوری تونس با نخست‌وزیرش المشیشی دچار اختلافات گوناگون است. آنها در خصوص چگونگی خروح تونس از بحران اقتصادی و نحوه مدیریت همه‌گیری ویروس کرونا با یکدیگر اختلاف نظر دارند. قیس سعید و اعضای پارلمان تونس در دو انتخابات جداگانه که در سال 2019 برگزار شد، انتخاب شدند در حالی که المشیشی سال گذشته بر صندلی نخست‌وزیری نشست و در واقع دولت او جایگزین دولتی شد که تنها چندی از عمرش می‌گذشت.
البته برخی ناظران تحولات تونس از اقدامات اخیر سعید متعجب نشدند چه اینکه او پیش‌تر نیز تهدید کرده بود که پارلمان را منحل کرده و نخست وزیر را عزل خواهد کرد. در واقع تونس از ماه سپتامبر سال گذشته در شرایط بحران سیاسی قرار گرفته بود. بسیاری از تونسی‌های جوان خصوصا آنها که در اعتراضات روز یکشنبه شرکت کرده، اعلام کرده‌اند که از اقدامات سعید حمایت می‌کنند. معترضان همچنین اعلام کرده‌اند که اصلاحات اقتصادی و اجتماعی در تونس باید آغاز شود. در حال حاضر بزرگ‌ترین مشکل تونس درگیر شدن با ویروس کرونا و بحران اقتصادی است. تعداد موارد ابتلا به ویروس کرونا در تونس بسیار افزایش یافته است و از جمعیت 12 میلیون نفری این کشور بیش از 18 هزار نفر به دلیل ابتلا به این بیماری جان خود  را  از دست  داده‌اند.
ویلیام لارنس، استاد دانشگاه واشنگتن و متخصص مسائل تونس در گفت‌وگویی با الجزیره می‌گوید: «دولت تونس ناکارآمد است و رییس این کشور هیچ رهبری موثری ندارد. تنها راه‌حل او این است که برخی را عزل کند و این نوع راه‌حلی تقریبا شبیه راه‌حل‌های رییس‌جمهور سابق امریکاست! به‌رغم اینکه تونس اساسا کشور پرنشاطی است اما این روزها من نشاطی در این کشور نمی‌بینیم. در آن سو نیز رییس‌جمهوری داریم که در استفاده از توانایی‌ها و اختیاراتش برای حل مشکلات، بسیار ضعیف  است.»
از زمان انقلاب تونس در سال 2011، این کشور به بحران اقتصاد دست به گریبان بوده و حالا همه‌گیری ویروس کرونا این بحران را تشدید کرده است. نتیجه این دو بحران موجب شده حمایت افکار عمومی از دولت کاهش یافته و نرخ بیکاری سر به آسمان گذاشته و کیفیت خدمات دولتی به مردم کاهش یابد. هفته گذشته، المشیشی، نخست وزیر تونس وزیر بهداشت این کشور را پس از رخدادهای صورت گرفته در جریان واکسیناسیون سراسری در روز عید قربان که در آن مردم از ناکافی بودن ذخایر واکسن شکایت داشتند، از کار برکنار کرد. وزارت بهداشت تونس اوایل ماه جاری اعلام کرد که به واسطه شدت بحران همه‌گیری کرونا، نظام بهداشتی تونس فرو پاشیده است. در نهایت قیس سعید، رییس‌جمهوری تونس پس از یک‌سال اختلاف نظر با نخست وزیر و راشد الغنوشی، رییس پارلمان تونس، به ارتش این کشور مسوولیت داد مدیریت کنترل شیوع کرونا را برعهده بگیرد. برخی ناظران تحولات تونس معتقدند که این اقدام سعید با هدف تلاش برای گسترش میزان قدرت خود در سطحی فراتر قانون اساسی سال 2014 تونس صورت گرفته است. فلج شدن دولت تونس موجب می‌شود این کشور نتواند در مذاکراتش با صندوق بین‌المللی پول برای دریافت وام موفق عمل کند. این در حالی است که تونس به ‌شدت به کمک‌های صندوق بین‌المللی پول نیاز دارد.

اعتراضات  گسترده  در  تونس
روز یکشنبه گذشته، هزاران تونسی با شوروش علیه محدودیت‌های کرونایی به خیابان‌های پایتخت و دیگر شهرهای بزرگ این کشور ریختند. جماعت معترض که بیشترشان را جوانان تونسی تشکیل می‌دادند با سردادن شعار «بیروید بیرون» انحلال پارلمان و برگزاری انتخابات زودهنگام را خواستار شدند. معترضان در شصت و چهارمین سال استقلال تونس با فراخوان گروه اپوزیسیونی به نام جنبش 25 جولای به خیابان‌ها  ریختند.
حضور گسترده ماموران امنیتی نیز در خیابان‌ها دیده شد و نیروهای پلیس تونس خیابان‌های منتهی به خیابان اصلی پایتخت این کشور را با موانع بتنی سد کردند. این خیابان که خیابان بورقیبه نام دارد همان خیابانی است که 10 سال پیش جرقه انقلاب تونس که موجب تحرکات زنجیره‌ای در دیگر کشورهای عربی شد، در آن زده شد. تحرکاتی که به بهار عربی مشهور شد. نیروهای پلیس تونس همچنین در اطراف پارلمان این کشور مستقر شده و مانع از دسترسی معترضان به ساختمان  پارلمان  شدند.
روز یکشنبه در تونس، پلیس از گاز فلفل علیه معترضانی که سنگ پرتاپ می‌کردند و شعارهایی در خصوص لزوم استعفای نخست وزیر و انحلال پارلمان سر می‌دادند، استفاده کرد. شاهدان عینی می‌گویند که معترضان سعی کردند به دفاتر حزب النهضه در برخی نقاط حمله کنند و در شهر توزر معترضان دفاتر این حزب را به آتش کشیدند. فعالیت سیاسی حزب النهضه تا قبل از انقلاب تونس ممنوع بود و از سال 2011 که بار دیگر فعالیت خود را از سر گرفت موفق‌ترین حزب تونس و همواره یکی از اضلاع دولت‌های ائتلافی در تونس بوده است.

منبع: روزنامه اعتماد 5 مرداد 1400 خورشیدی